Προσφώνηση Διευθύντριας ΙΝΕΒΥΠ κας Γεωργίας Ξανθάκη-Καραμάνου

Ἐξοχώτατε Κύριε Πρόεδρε

τῆς Δημοκρατίας

Ἡ παρουσία σας σήμερα στὸ  Ἰνστιτοῦτο  Ἔρευνας Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ στοὺς πρόποδες τῆς θρυλικῆς Καστροπολιτείας τοῦ Μυστρᾶ προσδίδει ἰδιαίτερη τιμὴ σὲ ὅλους μας καὶ ἀποδεικνύει γιὰ μιὰν ἀκόμη φορὰ τὴν βαθειὰ γνώση καὶ τὴν εὐαισθησία σας γιὰ τὸν ἀκρογωνιαῖο λίθο τοῦ  Ἑλληνισμοῦ, τὸν Πολιτισμό.

Τὸ  Ἰνστιτοῦτο  Ἔρευνας Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ, ἐδῶ στὸν Μυστρᾶ, εἶναι τὸ μοναδικὸ Κέντρο  Ἔρευνας τοῦ Βυζαντίου στὴν εὐρύτερη περιοχὴ τῆς Πελοποννήσου. Ἱδρύθηκε μὲ τὸ Π.Δ. 155/2007 ὡς Ἐρευνητικὸ Πανεπιστημιακὸ Ἰνστιτοῦτο (ΕΠΙ) τοῦ Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Σὲ συνέχεια τῶν λόγων τοῦ κ. Πρύτανη, θὰ ἤθελα νὰ εὐχαριστήσω γιὰ μιὰν ἀκόμη φορὰ τοὺς ἰθύνοντες τοῦ τότε Δήμου Μυστρᾶ, ποὺ γενναιόδωρα παραχώρησαν τὸ μοναδικὸ σχολεῖο τῆς περιοχῆς γιὰ τὴν στέγαση τοῦ Ἰνστιτούτου. Μέσω του Προγράμματος Δημοσίων Επενδύσεων ἀνακαινίσθηκε στὸ λαμπρὸ αὐτὸ οἰκοδόμημα ποὺ ἐγκαινιάζετε, Κύριε Πρόεδρε, σήμερα. Ἀπὸ τῆς θέσεως αὐτῆς θὰ ἤθελα ἐπίσης νὰ εὐχαριστήσω θερμὰ τὴν π. Ὑπουργὸ Παιδείας κα Μαριέττα Γιαννάκου καθὼς καὶ τὸν π. Γενικὸ Γραμματέα τοῦ Ὑπουργείου αὐτοῦ κ. Ἀνδρέα Καραμάνο, χωρὶς τὴν στήριξη τῶν ὁποίων δὲν θὰ ἦταν δυνατὴ ἡ θεσμοθέτηση τοῦ Ἰνστιτούτου καὶ ἡ ἐξασφάλιση τῶν σχετικῶν πόρων γιὰ τὴν ἀνακαίνιση τοῦ κτηρίου.

Τὸ  Ἰνστιτοῦτο διοικεῖται ἀπὸ  Διοικητικὸ Συμβούλιο, ὁ Διευθυντὴς καὶ τὰ Μέλη τοῦ ὁποίου εἶναι Καθηγητὲς τῶν δύο Τμημάτων τῆς Σχολῆς  Ἀνθρωπιστικῶν  Ἐπιστημῶν καὶ Πολιτισμικῶν Σπουδῶν τοῦ Παν/μίου Πελοποννήσου. Το Δ.Σ. επικουρείται για καθαρά επιστημονικά θέματα από Επιτροπή κορυφαίων Βυζαντινολόγων της χώρας μας. Τὸ οὐσιαστικότερο πρόβλημα ποὺ ἀντιμετωπίζει εἶναι ἡ διακοπὴ ἀπὸ τὸ 2009 τῆς οἰκονομικῆς του στήριξης ἀπὸ τὸν Τακτικὸ Προϋπολογισμό καθὼς καὶ ἡ παντελὴς ἔλλειψη πρòς τò παρòν μονίμου προσωπικοῦ, ἐρευνητικοῦ καὶ διοικητικοῦ, η οποία καλύπτεται ἐν μέρει από αποσπάσεις εκπαιδευτικών.

Ἡ στοχοθεσία τοῦ Ἰνστιτούτου ἀφορᾶ τὴν ἔρευνα ὅλων τῶν ἐπιστημονικῶν κλάδων τοῦ Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ, τὴν Ἱστορία, Φιλολογία, Φιλοσοφία, Τέχνη, το Δίκαιο και τὸν Λαϊκὸ Πολιτισμὸ. Προωθεῖ τὴν ἔρευνα σὲ διεθνὲς ἐπίπεδο σὲ συνεργασία μὲ Πανεπιστήμια καὶ Κέντρα Μελέτης Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ, ὅπως εἶναι ἡ  Ἀκαδημία  Ἀθηνῶν, τἀ Πανεπιστήμια Ἀθηνῶν, Θεσσαλονίκης,  Ἰωαννίνων,  το Ἰόνιο, τὸ  Ἐθνικὸ   Ἵδρυμα  Ἐρευνῶν, ἡ Γεννάδειος Βιβλιοθήκη, οἱ  Ἐφορεῖες Βυζαντινῶν  Ἀρχαιοτήτων, ἡ Αὐστριακὴ  Ἀκαδημία  Ἐπιστημῶν, τὸ Πανεπιστημιακὸ Κολλέγιο Eotvos τῆς Βουδαπέστης, ἡ Διεθνὴς  Ὁμοσπονδία Κλασσικῶν Σπουδῶν κ.ἄ.  Ἐπιδίωξη τοῦ  Ἰνστιτούτου εἶναι ἡ σταθερὰ διεύρυνση καὶ ἐνδυνάμωση τῶν συνεργασιῶν του σὲ ἑλληνικὸ καὶ διεθνὲς ἐπίπεδο.

Μέχρι στιγμῆς, παρὰ τὸ γεγονὸς ὅτι τὸ  Ἰνστιτοῦτο εἶναι σχετικὰ νεοσύστατο καὶ χωρὶς μόνιμο προσωπικό, ἔχει ὀργανώσει μὲ ἐπιτυχία σημαντικὰ Συνέδρια μὲ συμμετοχὴ διαπρεπῶν ἐπιστημόνων ἀπὸ τὴν  Ἑλλάδα καὶ τὸ ἐξωτερικό. Τὰ Πρακτικὰ τῶν Συνεδρίων αὐτῶν δημοσιεύονται ἀνελλιπῶς, ἀναδεικνύοντας τὴν σημασία τοῦ Βυζαντίου ὡς σημαντικότατου σταθμοῦ στὴν διαχρονία τοῦ  Ἑλληνισμοῦ ἀπὸ τὴν ἀρχαιότητα ἕως τὴν Νεώτερη  Ἑλληνικὴ  Ἱστορία. Οἱ τίτλοι τῶν Συνεδρίων αὐτῶν εἶναι ἐνδεικτικοί: Πρόσληψη τῆς ἀρχαιότητας στὸ Βυζάντιο, Τὸ Βυζάντιο κατὰ τοὺς Παλαιολόγειους χρόνους: Σχέσεις  Ἀνατολῆς καὶ Δύσεως, καὶ  Ὁ Μυστρᾶς τῶν Παλαιολόγων, ἀφετηρία τοῦ Νέου Ἑλληνισμοῦ. Ἡ τελευταία αὐτὴ συνεδριακὴ ἐκδήλωση,  ποὺ ὁλοκληρώθηκε μόλις χθές, ἑστιάζει στὴν ἄρρηκτη σχέση τοῦ Βυζαντίου μὲ τὸν νεοελληνικὸ πολιτισμό.

Τὸ πρόγραμμα που ανέφερε ὁ κ. Πρύτανης καὶ προετοιμάζουμε σὲ συνεργασία μὲ τὴν Περιφέρεια Πελοποννήσου γιὰ τὴν ψηφιακὴ ἀποτύπωση τῶν μνημείων τοῦ Μυστρᾶ θὰ συμβάλει, πιστεύουμε, οὐσιαστικὰ στὴν πολιτισμικὴ ἀλλὰ καὶ τὴν τουριστικὴ ἀνἀπτυξη τῆς περιοχῆς μὲ ἄρτια ἐκ μέρους τοῦ Ἰνστιτούτου ἐπιστημονική ὑποστήριξη καὶ τεκμηρίωση.

Πέραν τοῦ ἐρευνητικοῦ τομέα τὸ  Ἰνστιτοῦτο σχεδιάζει τὴν ὀργάνωση Προγράμματος Μεταπτυχιακῶν Σπουδῶν σὲ συνεργασία μὲ τὴν Σχολὴ  Ἀνθρωπιστικῶν  Ἐπιστημῶν καὶ Πολιτισμικῶν Σπουδῶν τοῦ Πανεπιστημίου Πελοποννήσου στὶς ἐγκαταστάσεις του στὸν Μυστρᾶ. Στὸ πρόγραμμα αὐτὸ Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ ἔχουν προσφερθῆ νὰ διδάξουν διακεκριμένοι βυζαντινολόγοι τῶν ἑλληνικῶν πανεπιστημίων καὶ ἐρευνητὲς, οἱ ὁποῖοι συμμετέχουν καὶ στὶς συνεδριακὲς ἐκδηλώσεις. Ὀρισμένοι εἶναι παρόντες καὶ σήμερα.

Ἡ προσφορὰ πολύτιμων συγγραμμάτων ἀπὸ δύο διαπρεπεῖς βυζαντινολόγους, τοὺς Καθηγητὲς Ἀπ. Καρπόζηλο καὶ Ulrich Moennig, ἔχει πλουτίσει τὴν Βιβλιοθήκη μὲ 4.000 περίπου τόμους.  Ἐλπίζουμε σύντομα νὰ ἐπιτευχθῆ ἡ ἄρτια ὀργάνωσή της, ὥστε νὰ φιλοξενεῖ ὅποιον ἐνδιαφέρεται νὰ γνωρίσει τοὺς πνευματικοὺς θησαυροὺς τῆς Βυζαντινῆς Γραμματείας καὶ Τέχνης.

Ἡ προσφορὰ τοῦ Βυζαντίου καὶ ἰδιαιτέρως τῆς Παλαιολόγειας περιόδου ὑπῆρξε σὲ παγκόσμια κλίμακα διττή καὶ λειτούργησε πρὸς δύο βασικὲς κατευθύνσεις: 1) στὴν δημιουργία τῆς Εὐρωπαϊκῆς Διανόησης καὶ τὴς Εὐρωπαϊκῆς  Ἀναγέννησης καὶ 2) ὡς ἡ κεντρικὴ περίοδος, ὡς ἡ γέφυρα μεταξὺ τοῦ ἀρχαίου ἑλληνικοῦ καὶ τοῦ νεώτερου ἑλληνικοῦ πολιτισμοῦ.

Οἱ μεγάλοι στοχαστὲς καὶ λόγιοι τῶν Παλαιολόγειων χρόνων, πολλοὶ ἀπὸ τοὺς ὁποίους εἶχαν μαθητεύσει στὴν Φιλοσοφικὴ Σχολὴ τοῦ Πλήθωνος στὸν Μυστρᾶ, μεταλαμπάδευσαν τὴν ἑλληνικὴ σκέψη, τὴν σύζευξη ὀρθολογισμοῦ καὶ ἀνθρωπισμοῦ, διέδοσαν τὰ κείμενα τῆς κλασσικῆς ἀρχαιότητος καὶ μέσω αὐτῶν τὸ ἀξιακὸ περιεχόμενο τῆς ἑλληνικῆς Γραμματείας ἔγινε γνωστὸ στὴν  Ἰταλία, στὸ λίκνο τῆς Εὐρωπαϊκῆς  Ἀναγέννησης.  Ἡ ἑλληνικὴ διανόηση, τὸ ἀμάλγαμα τῶν πνευματικῶν ἐπιτευγμάτων τῆς ἑλληνικῆς ἀρχαιότητος καὶ τοῦ Βυζαντίου, ἔθεσε τὸν ἀκρογωνιαῖο λίθο στὸ πολιτιστικὸ οἰκοδόμημα τῆς Εὐρώπης, μὲ ἄξονες τὸν ὀρθὸ λόγο, τὴν διαλεκτική, τὶς ἐπιστῆμες καὶ τὶς κοινωνικὲς καὶ πολιτικὲς ἀξίες.

Ἡ συμβολὴ τοῦ Βυζαντίου στὴν διαχρονία τοῦ  Ἑλληνισμοῦ εἶναι ἐπίσης διττῆς κατεύθυνσης: πρὸς τὸν ἀρχαῖο κόσμο καὶ πρὸς τὴν Νεώτερη ἐποχή.

Ὁ ἀρχαῖος ἑλληνικὸς πολιτισμὸς ἀπετέλεσε τὸν φάρο ἔμπνευσης καὶ τὴν δυναμογόνο ἀφετηρία γιὰ τὴν διαμόρφωση τοῦ πνευματικοῦ κόσμου τοῦ Βυζαντίου. Το Βυζάντιο, μὲ τὴν σειρά του, ὡς θεματοφύλακας διέσωσε προσαρμόζοντάς τα στὴν ἐποχή του θεμελιώδη στοιχεῖα τῆς κλασσικῆς ἀρχαιότητος στὴν λογοτεχνία, στὸ δίκαιο, στὴν μέθοδο καταγραφῆς τῆς ἱστορίας, στὶς παραδόσεις καὶ στὴν φιλοσοφία. Τὰ ἀρχαῖα ἑλληνικὰ κείμενα ἀντεγράφησαν στὰ μοναστήρια, σχολιάσθηκαν καὶ κατέστησαν κτῆμα ἐς ἀεὶ τῆς ἀνθρωπότητας. Τὸ ἔργο αὐτὸ ἔφεραν εἰς πέρας ἡγέτες τοῦ πνεύματος, ὅπως ὁ Φώτιος, ὁ Καισαρείας Ἀρέθας, ὁ Μιχαὴλ Ψελλός, ὁ Εὐστάθιος Θεσσαλονίκης καὶ στὰ Παλαιολόγεια χρόνια ὁ Μάξιμος Πλανούδης, ὁ Δημήτριος Τρικλίνιος, ὁ Θωμᾶς Μάγιστρος, ὁ Θεόδωρος Μετοχίτης καὶ ὁ «ὕπατος τῶν φιλοσόφων» Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός.

Στὴν Νεώτερη περίοδο τοῦ  Ἑλληνικοῦ  Ἔθνους ἡ μνήμη τοῦ Βυζαντίου θὰ ἐνσωματωθῆ στὴν ἔννοια  Ἑλληνισμὸς μὲ τὴν ἑδραίωση τοῦ τρίσημου σχήματος τὴς Ἀρχαίας, Μεσαιωνικῆς καὶ Νεώτερης  Ἱστορίας. Τὸ Βυζάντιο, καὶ ἰδιαιτέρως ἡ Παλαιολόγεια περίοδος, σηματοδότησε τὴν ἑνότητα τοῦ  Ἑλληνισμοῦ, ἀναδείχθηκε ἡ μήτρα ποὺ γέννησε τὴν ἐθνικὴ συνείδηση τῶν Ἑλλήνων καὶ διατράνωσε ἀταλάντευτα τὴν πεποίθηση ὅτι  Ἕλληνες δὲν εἶναι πλέον οἱ  Ἐθνικοί, οἱ ἔχοντες θύραθεν παιδεία μόνον, ἀλλὰ καὶ οἱ πιστοὶ στὴν  Ὀρθοδοξία, τὸν βασικὸ πυλῶνα μαζὶ μὲ τὴν  Ἀνθρωπιστικὴ Παιδεία τοῦ  Ἑλληνισμοῦ.  Ἕλλην Βασιλεὺς εἶναι ὁ  Κωνσταντῖνος ὁ Παλαιολόγος καὶ  Ἕλληνες ἀποκαλοῦνται ἀπὸ τοὺς ἱστορικοὺς τῆς Ἁλώσεως ὅλοι οἱ ἡρωικοὶ μαχητὲς κοντὰ στὸν Βασιλέα. Τὴν ἑνότητα τοῦ  Ἔθνους καὶ τὴν ἐθνικὴ συνείδηση τῶν  Ἑλλήνων διασφαλίζει γιὰ τοὺς στοχαστὲς τῆς Παλαιολόγειας περιόδου ἡ ἑλληνικὴ γλώσσα, ποὺ προοιωνίζεται καὶ τὴν  Ἀναγέννηση τοῦ Γένους μὲ τὴν Παλιγγενεσία.  Ὁ Μυστρᾶς τῶν Παλαιολόγων ἔχει καθιερωθῆ ὡς ἡ ἀφετηρία καὶ τὸ πολιτισμικὸ θεμέλιο τοῦ Νεώτερου  Ἑλληνισμοῦ.

Κύριε Πρόεδρε

Αὐτὴν τὴν πολυσχιδῆ συμβολὴ τοῦ Βυζαντίου στὸν  Ἑλληνικὸ καὶ Εὐρωπαϊκὸ Πολιτισμὸ ἐπιδιώκει ν’ ἀναδείξει τὸ  Ἰνστιτοῦτο μὲ ὅραμα καὶ  δράση. Ἐνῶ ἡ ἔρευνα στὴν χώρα μας καὶ σὲ διεθνὲς ἐπίπεδο πραγματεύεται συστηματικὰ καὶ τεκμηριωμένα τὸν ὑπερχιλιετῆ πολιτισμὸ ποὺ ἀναπτύχθηκε πολυδιάστατα στὴν Βασιλίδα τῶν πόλεων, ἡ κεντρικὴ αὐτὴ περίοδος τῆς  Ἱστορίας μας ἔχει ἀτυχῶς σὲ μεγάλο βαθμὸ παραμεληθεῖ στὴν Ἑλληνικὴ  Ἐκπαίδευση, μὲ ἀποτέλεσμα οἱ νεώτερες γενιὲς τῶν  Ἑλλήνων νὰ ἔχουν ἐλλιπεῖς ἢ καὶ ἐσφαλμένες γνώσεις γιὰ τὴν μεγάλη προσφορὰ τοῦ Βυζαντίου στὸν  Ἑλληνισμὸ καὶ στὴν Ὀρθοδοξία.  Ἡ πανθομολογούμενη αὐτὴ διαπίστωση ἐνισχύει καὶ καθιστᾶ καθοριστικὸ τὸν ρόλο καὶ τοῦ  Ἰνστιτούτου  Ἔρευνας Βυζαντινοῦ Πολιτισμοῦ στὸν Μυστρᾶ, ὅπως καὶ ὅλων τῶν ἄλλων συναφῶν ἐρευνητικῶν φορέων.

Εὐελπιστοῦμε, Κύριε Πρόεδρε, ὅτι ἡ σημερινὴ παρουσία σας θὰ συμβάλει νὰ ξεπερασθοῦν οἱ ἐγγενεῖς δυσκολίες καὶ νὰ εὐοδωθοῦν ὅλοι οἱ πολιτισμικοί του στόχοι.